વિશ્લેષણમાં ખુલાસો: પક્ષીઓ જણાવશે દિલ્હીના બદલાતા વાતાવરણનો મૂડ, જાણો… વૈજ્ઞાનિકો કેવી રીતે શોધી કાઢશે?

જૈવ વિવિધતા ઉદ્યાનોએ દિલ્હીની મુખ્ય મિજાજને પકડી લીધી છે. અહીં અરવલ્લી સૃખલા પર જોવા મળતા પક્ષીઓ પણ પુષ્કળ પ્રમાણમાં જોવા મળે છે અને યમુના નદી પાસે પણ જોવા મળે છે. બાકીના દિલ્હીની સરખામણીએ તમામ સાત ઉદ્યાનોમાં 75 ટકા પક્ષીઓ જોવા મળે છે. ગયા મહિને પક્ષીઓની ગણતરી સાથે જોડાયેલા ડેટાના વિશ્લેષણમાં આ વાત સામે આવી છે. નિષ્ણાતોનું કહેવું છે કે આગામી ત્રણ-ચાર વર્ષ સુધી પક્ષીઓની ગણતરી અને તેમની સંખ્યામાં થતા ફેરફાર પરથી એ પણ જાણી શકાશે કે દિલ્હીનું વાતાવરણ કેવું બદલાઈ રહ્યું છે. વૈજ્ઞાનિક વ્યવસ્થાપનના દૃષ્ટિકોણથી આ ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ હશે.

ખરેખરમાં, દિલ્હી વ્યાપક રીતે બે ભૂ-દ્રશ્યમાં વહેંચાયેલું છે. પ્રથમ યમુના નદીનો વિસ્તાર અને બીજો અરવલ્લી પર્વતમાળાનો વિસ્તાર છે. 23-26 ફેબ્રુઆરીની વચ્ચે, દિલ્હીના તમામ સાત જૈવ વિવિધતા ઉદ્યાનોમાં પક્ષીઓની ગણતરી કરવામાં આવી હતી. આ માટે લાઇન ટ્રાન્સફર પદ્ધતિનો ઉપયોગ કરવામાં આવ્યો હતો. આ દરમિયાન, ગણતરી જંગલો, ઘાસના મેદાનો, ભેજવાળી જમીનો, નદી વિસ્તારો સહિત વિવિધ રહેઠાણોમાં કરવામાં આવી હતી. જેના કારણે દિલ્હીનું સમગ્ર વાતાવરણ ગણતરીના દાયરામાં આવી ગયું. જેમાં હંસરાજ, દોલત રામ અને દયાલ સિંહ કોલેજના વિદ્યાર્થીઓ, સંશોધન વિદ્વાનો, વૈજ્ઞાનિકો અને પક્ષીપ્રેમીઓએ ભાગ લીધો હતો. દિલ્હીના સાતેય ઉદ્યાનોમાં 23,907 પક્ષીઓ જોવા મળ્યા હતા. તે 159 પ્રજાતિઓ અને 53 પરિવારોની છે. તેમાંથી, 94 પ્રજાતિઓ સ્થાનિક છે, જ્યારે 57 સ્થળાંતરિત છે. આઠ પ્રજાતિઓ સમય વિશેષની પ્રવાસી છે.

રસપ્રદ વાત એ છે કે આખા દિલ્હીમાં જોવા મળતા પક્ષીઓની સરખામણીએ સાતમાં તેમની સંખ્યા 60 ટકાથી વધુ છે. ઉદાહરણ તરીકે, ઉત્તર જિલ્લાના યમુના બાયોડાયવર્સિટી પાર્ક અને નોર્થ રિજ પાર્કમાં ફેબ્રુઆરીમાં 69 ટકા, દક્ષિણ પશ્ચિમ જિલ્લામાં અરાવલી અને નીલા હૌઝ પાર્કમાં 65 ટકા, દક્ષિણ દિલ્હી જિલ્લામાં તુગલકાબાદ અને તિલપત ખીણમાં 61 ટકા અને કાલિંદી પાર્કમાં પૂર્વ દિલ્હીમાં 85 ટકા પક્ષીઓ જોવા મળ્યા.

આ રીતે પડશે ખબર

યમુના બાયોડાયવર્સિટી પાર્કના ઈન્ચાર્જ ફયાઝ ખુડસરે જણાવ્યું હતું કે ગ્લોબલ ફોરમ ઈ-બર્ડના આકડાની મદદથી પક્ષીઓની સંખ્યા નક્કી કરવામાં આવી છે. તે ખૂબ જ રસપ્રદ છે કે દિલ્હીમાં જોવા મળતા કુલ પક્ષીઓમાંથી 75 ટકા પક્ષીઓ પાર્કોમાં જોવા મળે છે. આ બંને ભૂ-દ્રશ્ય છે. બીજું, પક્ષીઓ પરથી ચોક્કસ શહેરનું વાતાવરણ સરળતાથી જાણી શકાય છે. આની મદદથી વાતાવરણમાં થતા ફેરફારોને પણ માપી શકાય છે. આ માટે બાયોડાયવર્સિટી પાર્કે પક્ષીઓની વસ્તી ગણતરી શરૂ કરી છે. હવે આ મારો પહેલો અનુભવ છે. આગામી ત્રણ-ચાર વર્ષની ગણતરીઓ પછી આપણી પાસે ડેટા બેંક હશે.

આ રીતે જાણી શકાશે મૂડ

ફયાઝ ખુદસર કહે છે કે આ સમય પક્ષીઓના પ્રજનનનો છે. આ માટે તેમને જમીનના સ્તરે વનસ્પતિની જરૂર છે. પરંતુ લાંબા સમય સુધી વરસાદ અને વધુ પડતી ઠંડીના કારણે હજુ સુધી વનસ્પતિ યોગ્ય રીતે ઉગી શકી નથી. આ પક્ષીઓના પ્રજનનને અસર કરશે. ત્રણ-ચાર વર્ષના આંકડા મેળવ્યા પછી, તે હવામાનમાં થતા ફેરફારો અને તે મુજબનું સંચાલન કરવામાં મદદ કરશે. આબોહવામાં વારંવાર ફેરફાર થવાને કારણે છોડની પ્રજાતિઓ પણ બદલવી પડી શકે છે. પક્ષીઓની સંખ્યામાં ઘટાડો કે વધારો થવાને કારણે તેમના રહેઠાણની ગુણવત્તા અને આબોહવા પરિવર્તનની અસર જાણવી અનુકૂળ રહેશે.